تشخیص و درمان خار پاشنه (plantar fascitis)
بیماری خار پاشنه یکی از شایعترین علل درد ناحیه پاشنه است. در ناحیه کف پا یک بافت فیبروتیک وضخیم به نام فاشیای پلانتار وجود دارد که از ناحیه کف استخوان پاشنه تا انگشتان پا ادامه مییابد. فاشیای کف پایی نقش مهمی در حفظ قوس طولی کف پا دارد و باعث جذب فشار در ناحیه کف پا میشود. افزایش فشار در طولانی مدت باعث ایجاد پارگی های بسیار کوچک، التهاب فاشیای کف پایی و درد میشود.
علائم بالینی خار پاشنه
علامت اصلی پلانتار فاشئیت درد در ناحیه کف پاشنه و قسمت میانی کف پا است. درد در ناحیه کف پا بتدریج ایجاد میشود و با گذشت زمان افزایش مییابد. درد اغلب در صبح و حین بیدار شدن از خواب در چند قدم اول رخ میدهد. درد با افزایش فعالیت کاهش مییابد و پس از توقف فعالیت و نشستن عود میکند. همچنین اکثر بیماران احساس سفتی و خشکی در ناحیه کف پا و تاندون آشیل دارند.
علل ایجاد پلانتار فاشئیت
این بیماری در افراد میانسال در سنین بین 40 تا 70 سال بسیار شایع است و در زنان شایعتر است. همچنین زنان در 3 ماه پایانی بارداری مستعد این بیماری هستند. چاقی نیز یکی از عوامل ایجاد پلانتار فاشئیت است. دوندگان استقامتی و دویدن در سطوح سخت مثل آسفالت و سنگفرش و استفاده از کفش های ورزشی نامناسب از علل دیگر ایجاد این بیماری هستند. خار پاشنه در مشاغلی که نیاز به ایستادن طولانی مدت دارند مثل کار در کارخانه و رستوران، بسیار شایع است. برخی از اختلالات آناتومیک مثل صافی شدید کف پا و کوتاهی و سفتی تاندون آشیل احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش میدهد.
در گذشته پزشکان اعتقاد داشتند که ایجاد خار استخوانی در زیر استخوان پاشنه باعث درد میشود. امروزه ثابت شده است که ارتباطی بین وجود خار استخوانی پاشنه و درد وجود ندارد. برجستگی شبیه خار استخوانی در پاشنه در بیماران بدون علامت زیاد دیده میشود و نیاز به درمان ندارد. از طرفی ،بسیاری ازمبتلایان به این بیماری، فاقد خار استخوانی در زیر پاشنه هستند. بنابراین اصطلاح خار پاشنه نام قدیمی بیماری پلانتار فاشئیت هست که بصورت گسترده توسط پزشکان و بیماران استفاده میشود.
پیش گیری و درمان
کاهش وزن و استفاده از کفش مناسب نقش مهمی دردرمان دارند. کفشهایی که کفی نرم دارند مناسب نیستند. استفاده از کفشهای ورزشی استاندارد و کفی مخصوص با حفظ قوس طولی کف پا باعش کاهش فشار روی پاشنه میشود. همچنین استفاده از دمپایی طبی با کفی مناسب در منزل ضروری است. راه رفتن به صورت پا برهنه در سطوح سخت مثل سرامیک و کاشی باعث تشدید درد میشود. همچنین بهتر است از ایستادن طولانی مدت در یک جای ثابت خودداری کنید و سعی کنید به صورت مرتب محل قرارگیری پا بر روی زمین را تغییر دهید.
انجام حرکات کششی بر روی ساق و کف پا و همچنین تقویت عضلات اندام نقش مهمی در درمان و پیش گیری از ایجاد این بیماری دارد. در صورت بروز درد بهتر است پیاده روی و راه رفتن طولانی مدت انجام نشود و از ورزشهای جایگزین مثل دوچرخه سواری و شنا استفاده کنید. قبل از انجام فعالیت های روزانه به مدت 5 دقیقه حرکات کششی انجام دهید. روزی 3 تا 4 دفعه به مدت 5 دقیقه، ر کمپرس یخ بر روی پاشنه در محل درد قرار دهید.
استفاده از داروهای ضد التهاب خوراکی و فیزیوتراپی shock wave نیز در کاهش درد و التهاب موثر است. گاهی در موارد مقاوم و شدید، تزریق داروی ضد التهاب به داخل فاشیای پلانتار باعث بهبود علائم می شود. در موارد مقاوم به درمان پس از 6 ماه، ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد. در این موارد از طریق یک برش کوچک در طرفین پا، آزادسازی فاشیای کف پایی انجام میشود.
نرمشهای مفید برای درمان پلانتار فاشئیت
تمرین اول
درحالی که روی یک صندلی نشستهاید یک پا را بر روی زانوی مقابل قرار دهید و با استفاده از دست کشش روی انگشتان پا اعمال کنید. کشش را در حدود 20 ثانیه حفظ کنید. این تمرین را در دو ست 10 تایی در روز انجام دهید.
تمرین دوم
درحالی که در کنار دیوار ایستادهاید پای مبتلا را عقب تر قرار داده در حالی که زانو صاف است سعی کنید بدون اینکه آرنج دست خم شود دیوار را به جلو هل دهید. باید کشش در ناحیه پشت و کف پا حس شود. کشش را به مدت 15 ثانیه حفظ کنید. این تمرین را در 3 ست 10 تایی در روز انجام دهید.
تمرین سوم
یک توپ تنیس را در زیر پای خود قرار داده و کف پا را روی توپ به جلو و عقب حرکت دهید. این تمرین را 3 بار در روز به مدت 5 دقیقه انجام دهید.
تمرین چهارم
در حالی که روی صندلی نشستهاید یک پارچه روی زمین بیاندازید و پای خود را روی پارچه قرار دهید. سپس سعی کنید با انگشتان پا پارچه را جمع کنید. هر بار تلاش کنید که پارچه را 3 تا5 ثانیه بین انگشتان پا نگه دارید و سپس رها کنید. این تمرین را در 3 ست 10 تایی در روز انجام دهید.
این مقاله بر اساس تجربیات دکتر شاهین میرکریمی (متخصص ارتوپدی و فوق تخصص جراحی زانو در گرگان) نگاشته شده است. در صورت نیاز می توانید سوالات خود را در قسمت پرسش و پاسخ وب سایت مطرح کنید.