ژنووالگوم یا زانوی ضربدری
ژنووالگوم یک نوع انحراف محور اندام تحتانی است که اغلب منشاء آن از انتهای استخوان ران یا قسمت بالایی درشت نی است. در زانوی ضربدری، قسمت داخلی زانوها به خط وسط نزدیک می‌شود. ژنووالگوم خفیف در اطفال بسیار شایع است به طوری که تا 75% کودکان 3 تا 5 سال دارای درجاتی از ژنووالگوم هستند. البته در بیش از 90% موارد انحراف زانو خود به خود تا سن 8 سالگی برطرف می‌شود.
دلایل ژنووالگوم
ژنووالگوم علل مختلفی دارد و ممکن است به تدریج طی رشد اسکلتی ایجاد شود:
- آسیب به صفحه رشد اطراف زانو در اثر ضربه، شکستگی و عفونت
- کمبود شدید کلسیم و ویتامین D
- چاقی، باعث افزایش فشار بر روی صفحه رشد زانو می‌شود. شدت ژنووالگوم درافراد چاق بیشتر است.
- روماتیسم مفصلی در سنین رشد
- ژنتیک. در این نوع، انحراف زانوها به علت الگوی ژنتیکی رشد استخوان‌های اندام تحتانی اتفاق می‌افتد.
ژنووالگوم چه عوارضی دارد؟
در انواع خفیف (کمتر از 5 درجه انحراف) مشکل خاصی ایجاد نمی‌شود ولی در انواع متوسط و شدید (بیش از 10 درجه)، به تدریج فشار بر روی سطوح غضروفی کشکک و زانو افزایش پیدا می‌کند و ابتدا نرمی کشکک و سپس آرتروز زودرس ایجاد می‌شود. درد در قسمت جلوی زانو و صدای تق تق در کشکک نیز در ژنووالگوم شایع است. چاقی و کف پای صاف موجب تشدید عوارض ژنووالگوم می‌شود. گاهی در موارد شدید ناپایداری زانو احساس خالی کردن زانو و حتی درررفتگی کشکک اتفاق می‌افتد.
تشخیص ژنووالگوم و اختلالات همراه
تشخیص زانوی ضربدری از لحاظ ظاهری ساده است ولی نکته مهم پیدا کردن اختلالات همراه است. در برخی موارد چرخش استخوان ران به داخل یا خارج وجود دارد. بطور شایع کف پای صاف در همراهی با ژنووالگوم وجود دارد که باعث تشدید انحراف اندام می‌شود. در موارد شدید ممکن است ناپایداری کشکک و حتی در رفتگی کشکک زانو اتفاق بیافتد. در برخی افراد به علت آسیب رباط صلیبی و رباط‌های جانبی و منیسک زانو ناپایداری و خالی کردن زانو رخ می‌دهد. در صورت وجود انحراف زانو در سنین رشد بهتر است معاینات دوره‌ای بصورت سالیانه تحت نظر متخصص ارتوپدی انجام شود.
درمان غیرجراحی ژنووالگوم
در موارد خفیف (کمتر از 5 درجه) و بدون علامت نیازی به درمان وجود ندارد. کاهش وزن و تقویت عضلات اطراف زانو و لگن به صورت منظم باعث پیشگیری از زانو درد می‌شود. در صورت همراهی کف پای صاف استفاده از کفی طبی کمک کننده است. استفاده از زانو بند و بریس‌های بلند زانو تاثیری در درمان زانوی ضربدری ندارد. یک برنامه منظم ورزشی شامل تقویت عضلات چهار سر ران و عضلات لگن به همراه حرکات کششی در بهبود درد زانو و کم کردن سرعت پیشرفت انحراف زانو تا حدی موثر است. البته باید بدانید که منشاء اصلی این اختلال انحراف استخوان‌های اطراف زانو است که با حرکات ورزشی اصلاح نمی‌شود. امروزه تبلیغات زیادی در مورد حرکات اصلاحی یا زانو بند‌های مخصوص می‌شود که تاثیری در اصلاح زانوی ضربدری ندارد. ژنووالگوم دو طرفه و خفیف در اطفال اغلب تا 8 سالگی بهبود می‌یابد. البته تمامی موارد باید از لحاظ کمبود ویتامین D بررسی شوند و در صورت کمبود باید حتما مکمل ویتامین دی تجویز شود.
درمان جراحی در چه مواردی توصیه می‌شود؟
- در موارد شدید و علامت‌دار (انحراف بیش از 10 درجه) : در موارد شدید و دردناک به خصوص زمانی که ناپایداری زانو و یا کشکک اتفاق می‌افتد تنها راه درمان اصلاح انحراف اندام با جراحی است.
- ژنووالگوم یک طرفه: در اثر ضربه به زانو یا شکستگی استخوان‌های اطراف زانو رخ می‌دهد. در این موارد در صورت عدم اصلاح خود به خودی پس از 2 سال نیاز به جراحی دارد.
- آرتروز زودرس با اختلال در راه رفتن به همراه لنگش: در برخی موارد به خصوص در زمانی که پارگی منیسک خارجی زانو وجود دارد، آرتروز زودرس زانو اتفاق می‌افتد. عمل جراحی استئوتومی زانو باعث اصلاح انحراف و جلوگیری از پیشرفت سریع آرتروز زانو می‌شود.
روش جراحی اصلاح ژنووالگوم
در عمل استئوتومی زانو، یک برش کنترل شده و ناکامل در محل حداکثر انحراف زانو داده می‌شود. در زانوی ضربدری اغلب در ناحیه انتهای استخوان ران در بالای زانو بهترین محل اصلاح است. پس از ایجاد برش اصلاح کجی زانو به میزان تقریبی 8 تا 10 درجه انجام می‌شود و محل اصلاح با پودر استخوان پر می‌شود. در پایان برای پایدار کردن محل برش با پیچ و پلاک فیکس می‌شود. پس از انجام جراحی نیازی به گچ گیری یا زانو بند وجود ندارد. البته تا زمان جوش خوردن محل برش استخوان راه رفتن فقط با استفاده ازچوب زیر بغل مجاز است.
اصلاح انحراف زانو از اعمال جراحی فوق تخصصی در رشته ارتوپدی است و چنان چه توسط ارتوپد مجرب در جراحی زانو انجام شود نتیجه مطلوب حاصل می‌شود. این مقاله بر اساس نظرات و تجربیات دکتر شاهین میرکریمی (فوق تخصص جراحی زانو در گرگان) نگاشته شده است. در صورت نیاز به طرح سوال در زمینه جراحی زانو به قسمت پرسش و پاسخ وب سایت مراجعه کنید.
