آشنایی با بیماری پوکی استخوان
استئو پروز یا پوکی استخوان به کاهش تراکم بافت استخوان گفته میشود. بطور کلی پس از 35 سالگی به ازای هر سال نیم درصد از تراکم بافت استخوانی کاسته میشود. استخوانهای بدن از کلسیم، کلاژن و پروتئین تشکیل شده است. کاهش تراکم استخوان بتدریج باعث ضعیف شدن بافت استخوان و ایجاد شکستگی میشود. شکستگی ممکن است به صورت یک ترک کوچک در استخوان باشد و گاهی هم به شکل له شدگی و فشردگی مهرههای ستون فقرات نمایان میشود. شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان در لگن، مچ دست و ستون فقرات شایعتر است. شکستگی ممکن است در اثر زمین خوردن ساده ایجاد شود ولی گاهی در موارد شدید حتی با یک سرفه ناگهانی ممکن است شکستگی دنده یا مهرههای پشتی ایجاد شود.
عوامل زمینه ساز پوکی استخوان کدامند؟
- جنس زن بخصوص پس از یائسگی
- جثه بدنی کوچک و لاغر
- سابقه فامیلی شکستگی ناشی از استئوپروز
- مصرف سیگار و الکل
- عدم مصرف کلسیم و ویتامین D به میزان کافی
- ورزش نکردن و کم تحرکی
- اختلالات گوارشی
- بیماری های التهابی مزمن مثل روماتیسم و بیماریهای کبدی
- داروها مثل مصرف طولانی کورتون یا داروهای ضد تشنج و شیمی درمانی
- اختلالات غددی مثل پرکاری غده تیرویید و پاراتیرویید
نشانه های وجود پوکی استخوان
پوکی استخوان اغلب هیچ نشانهای ندارد و پس از چند دهه با شکستگی خود را نشان میدهد. درد پس از ایجاد شکستگی شایعترین علامت است. شکستگی ممکن است در لگن و مچ دست به دنبال یک زمین خوردگی ساده ایجاد شود. گاهی هم به دنبال پیاده روی طولانی مدت در استخوان های کف پا شکستگی به صورت ترک ایجاد میشود که باعث ایجاد درد حین راه رفتن میشود. بنابراین پوکی استخوان یک بیماری خاموش و بی علامت است و تنها پس از ایجاد شکستگی درد ایجاد میشود.
تشخیص پوکی استخوان
با توجه به بی علامت بودن بیماری پوکی استخوان باید از دستگاه های تصویر برداری برای تشخیص این بیماری استفاده کرد. روش استاندارد استفاده از دستگاه سنجش تراکم استخوان است. این دستگاه با استفاده از اشعه X تراکم استخوان در ناحیه لگن و کمر و ساعد را اندازه گیری میکند. مدت زمان انجام آن در حدود 15دقیقه است. توصیه میشود تمام زنان پس از یائسگی و زنان بالای 50 سال که مبتلا به بیماریهای زمینهای مثل روماتیسم هستند یکبار تست سنجش تراکم استخوان را انجام دهند.
پیش گیری از پوکی استخوان
بهترین راه درمان پیشگیری از ایجاد پوکی استخوان در سنین پایینتر است. ترک سیگار و کاهش مصرف الکل در کنار تغذیه سالم و ورزش نقش مهمی در جلوگیری از ایجاد استئوپروز دارد. پیاده روی و انجام تمرینات بدن سازی با وزنه کمک بسیار زیادی به حفظ توده استخوانی میکند. مصرف نمک را کاهش دهید. رژیم غذایی با پروتئین کافی داشته باشید. مصرف شیر و لبنیات به صورت روزانه نیاز بدن شما به کلسیم را برطرف میکند.
درمان پوکی استخوان
۱. استفاده از مکمل های ویتامین D
کمبود ویتامین D باعث ایجاد پوکی استخوان و ضعف عضلات میشود. متاسفانه در اکثر رژیم های غذایی ویتامین دی به صورت کافی وجود ندارد. افراد بالغ روزانه بین 600 تا 800 واحدی ویتامین دی نیاز دارند. این مقدار در قرص های مکمل کلسیم و مولتی ویتامین وجود دارد. قرص های مکمل ویتامین دی در دوزهای 1000 تا 50000 واحد وجود دارد که بر اساس اندازه گیری سطح خونی این ویتامین تجویز میشود. لازم به ذکر است که مصرف بیش از حد این ویتامین باعث مسمومیت میشود.
۲. مکمل های کلسیم
نیاز روزانه بدن به کلسیم حدود 1200 تا 1500 میلی گرم است. میزان کلسیم موجود در500 میلی لیتر شیر یا ماست در حدود 600 میلی گرم است. با توجه به افزایش نیاز بدن در سنین بالاتر بخصوص پس از یائسگی در خانمها باید از مکمل های کلسیم به صورت روزانه استفاده شود. مکملهای موجود در داروخانه ها حاوی 500 تا 1500 میلی گرم کلسیم هستند و بر اساس نیاز بیمار در دوز های مختلف تجویز می شوند. مصرف دوزهای بالاتر از 2000 میلی گرم در روز توصیه نمیشود. در صورت نیاز به مصرف دوز بالای کلسیم بهتر است در چند وعده همراه با غذا مصرف شود تا جذب بهتری داشته باشد. مثلا اگر نیاز به 1500 میلی گرم کلسیم روزانه دارید مکمل را در 3 دوز 500 میلی گرمی در هر وعده غذایی مصرف کنید.
۳. داروهای مهار کننده بازجذب استخوان
در اغلب موارد پوکی استخوان بخصوص در زنان یائسه علاوه بر مصرف مکمل کلسیم نیاز به داروهای مهارکننده بازجذب استخوان وجود دارد. آلندرونات پر مصرفترین داروی این گروه است که به صورت قرص خوراکی یکبار در هفته تجویز میشود. داروی teriparatide یک مهار کننده هورمونی است که به صورت تزریق زیر جلدی روزانه تجویز میشود. داروهای تزریقی zoledronate بصورت وریدی یکبار در سال تجویز میشود. جدیدترین داروی این گروه آمپول prolia است که بصورت تزریق زیر جلدی هر 6 ماه یکبار انجام میشود. مصرف این داروها بدون تجویز پزشک ممنوع است.
۴. جایگزینی هورمون های استروژن
پس از یائسگی به دلیل افت شدید هورمون های استروژن طی 10 سال 20 درصد از تراکم استخوان کاسته میشود. تجویز هورمون های استروژن باعث کاهش این عارضه می شود. عدم درمان پوکی استخوان میتواند باعث ایجاد شکستگی های بزرگ در ناحیه لگن و ستون فقرات شود که اغلب نیاز به جراحی پیدا میکنند. آمار مرگ و میر پس از بروز شکستگیهای لگن بالا است. پیشگیری از ایجاد پوکی استخوان و درمان به موقع نقش مهمی در ارتقاء سطح سلامت و افزایش عمر سالمندان دارد. بنابراین لازم است تا با حذف عوامل ایجاد این بیماری تغذیه سالم و ورزش منظم از بروز پوکی استخوان شدید جلوگیری شود.