آشنایی با انواع پروتز های تعویض مفصل زانو
جراحی تعویض مفصل زانو یکی از مهمترین پیشرفتهای جراحی ارتوپدی در قرن اخیر است. اولین تعویض مفصل زانو در سال ۱۹۸۶ میلادی انجام شد. سالانه بیش از سی هزار عمل تعویض مفصل زانو و لگن در ایران انجام میشود. در این عمل جراحی، غضروف مفصلی به ضخامت تقریبی ۹ میلیمتر ازسطح مفصل زانو برداشته میشود سپس اجزای پروتز زانو با استفاده از سیمان ارتوپدی به استخوان زانو متصل میشود.
قطعات اصلی پروتز زانو
پروتز زانو دارای ۴ قطعه اصلی است:
قطعه فمورال: یک رویه فلزی به شکل انتهای استخوان ران با ضخامت حدود ۹ میلیمتر است. جنس این جز اغلب از آلیاژ فلزی کبالت-کروم است که مقاومت بالایی در برابر سایش دارد.
قطعه تیبیال: یک رویه مفصلی فلزی به شکل قسمت بالایی استخوان درشت است.
قطعه پلی اتیلن: یک پلاستیک بسیار فشرده است که جایگزین غضروف مفصلی میشود.
قطعه پتلا(کشکک): از جنس پلاستیک فشرده است و جایگزین غضروف کشکک میشود.
سیمان ارتوپدی: به صورت پودر و مایع است که پس از مخلوط کردن، در مدت ۱۳ دقیقه خشک میشود و باعث اتصال اجزای پروتز به استخوان زانو میشود.
دوام پروتز زانو به عوامل مختلفی بستگی دارد: استفاده از پروتزهای با کیفیت زانو، کاهش وزن و تقویت عضلات اطراف زانو، به افزایش دوام پروتز زانو کمک میکند. یک فاکتور بسیار مهم در عمل تعویض مفصل زانو، تکنیک جراحی است. چنان چه جراحی تعویض مفصل زانو، توسط جراح ارتوپد مجرب انجام شود، عمر پروتز حدود ۱۵ سال خواهد بود.
انواع پروتزهای تعویض مفصل زانو
پروتز unicondylar
در این نوع از تعویض مفصل زانو فقط رویه مفصلی نیمی از زانو تعویض میشود. در مواردی که شدت درگیری مفصل زیاد نیست و به خصوص در افراد جوانتر میتوان از این نوع پروتز استفاده کرد. مزیت این روش نسبت به تعویض مفصل کامل زانو، برش کوچکتر و حفظ بافت سالم زانو است. البته در آرتروز پیشرفته و به خصوص در مواردی که زانوها انحراف زیاد پیدا کردهاند قابل استفاده نیست.
پروتز تعویض مفصل کامل زانو (PS)
این نوع پرکاربردترین پروتز مفصل زانو است. در حین جاگذاری رباط های صلیبی ACL و PCL، سطح تخریب شده غضروف مفصلی با استفاده از ابزار ظریف برداشته میشود و تعویض رویه مفصلی کل زانو، انجام میشود. جاگذاری این پروتز از نظر تکنیکی نسبت به سایر پروتزها سادهتر است. این پروتز پرکاربردترین نوع تعویض مفصل در دنیا است. در صورت رعایت نکات تکنیکی در حین جراحی، میزان خم شدن زانو از حالت کاملا صاف تا ۱۲۰ درجه خواهد بود.
پروتز تعویض مفصل کامل زانو CR
در این نوع پروتز PCL یا رباط صلیبی خلفی زانو حفظ میشود. طراحان این نوع پروتز مدعی بودند که الگوی راه رفتن در این نوع پروتز به زانوی طبیعی شباهت بیشتری دارد. اما با گذشت زمان ثابت شد که تفاوتی میان این پروتز با انواع دیگر وجود ندارد. جاگذاری این پروتز نسبت به نوع PS کمی دشوارتر است و جراحان ارتوپدی که تجربه کمتری در تعویض مفصل زانو دارند بهتر است از این نوع پروتز استفاده نکنند.
پروتز CCK
در استوآرتریت شدید زانو گاهی انحراف و کجی شدید اندام وجود دارد و به علت از بین رفتن عملکرد رباطهای جانبی زانو در صورت استفاده از پروتزهای معمولی، ناپایداری زانو رخ میدهد. در این موارد استفاده از پروتز CCK یا قفل شونده ضروری است. در این نوع پروتز، قسمت مرکزی پلی اتیلن طول بیشتری دارد و دو جزء پروتز با استفاده از میلههای فلزی به نام استم به داخل کانال استخوانی متصل میشوند. عمل جراحی جاگذاری پروتز CCK نیاز به تجربه بالا در تعویض مفصل زانو دارد. قیمت این پروتز نسبت به انواع قبلی بالاتر است.
پروتز HING یا لولایی
پروتزهایی لولایی در مواردی که تخریب شدید مفصل زانو وجود داشته باشد کاربرد دارند. گاهی در اثر عفونت یا شل شدن پروتز قبلی زانو، نیاز به خارج سازی پروتز وجود دارد. در این شرایط به علت کیفیت پایین استخوان و بافت نرم زانو استفاده از پروتز لولایی ضروری است. در این پروتز سطوح مفصلی با استفاده از یک قطعه فلزی به هم متصل میشوند. قبل از جاگذاری پروتز، حفرههای استخوانی با استفاده از قطعات فلزی و سیمان ارتوپدی پر میشوند. عمل جراحی تعویض مفصل زانو با پروتز لولایی از نظر تکنیکی نسبت به انواع قبلی مشکلتر است و جراح ارتوپد باید تجربه کافی در عمل جراحی تعویض مفصل داشته باشد.
دوام پروتز تعویض مفصل زانو چقدر است و به چه عواملی بستگی دارد ؟
طول عمر مفید پروتز زانو به فاکتورهای متعددی بستگی دارد و معمولا بین ۱۰ تا ۱۵ سال است. البته در افراد لاغر گاهی پروتز زانو تا ۲۰ سال عمر دارد. چاقی باعث میشود تا فشار بیشتری به سطوح پلاستیکی پروتز وارد شود و به تدریج خوردگی زودرس سطح مفصلی ایجاد میشود.
فعالیتهای بدنی مضر برای پروتز زانو عبارتند از: بالا و پایین رفتن از پلهها، نشستن روی زمین، استفاده از توالت ایرانی و دویدن. ورزشهای سبک مثل شنا کردن، راه رفتن در آب و دوچرخه سواری فشار کمتری به پروتز وارد میکند. تکنیک جراحی نامناسب و اصلاح نکردن انحراف زانو در حین جراحی از عوامل موثر در کاهش عمر پروتز زانو است. یک عامل مهم دیگر در دوام پروتز، نوع پروتز و کارخانه سازنده آن است. بهتر است در صورت امکان جراح زانو از پروتزهای معتبر استفاده کند.
خوشبختانه در حال حاضر امکانات جراحی تعویض مفصل زانو در اکثر بیمارستانهای شهر گرگان وجود دارد و تمامی عملهای جراحی فوق تخصصی در حوزه جراحی تعویض مفصل زانو در بیمارستان فلسفی گرگان، توسط گروه جراحی ارتوپدی در حال انجام است.
این مقاله بر اساس تجربیات دکتر شاهین میرکریمی (فوق تخصص جراحی زانو در گرگان) نگاشته شده است. در صورت نیاز سوالات شما را در زمینه جراحی زانو و تعویض مفصل در قسمت پرسش و پاسخ وب سایت پاسخ داده خواهد شد.